Ηφαίστειο είναι η ανοιχτή δίοδος από το εσωτερικό της Γης που επιτρέπει την εκροή ή έκρηξη ρευστών πετρωμάτων και αερίων από το εσωτερικό (μανδύας) στην επιφάνεια του στερεού φλοιoύ με τη μορφή λάβας. Η δραστηριότητα αυτή οδηγεί στη δημιουργία ενός βουνού, το οποίο στην καθημερινή γλώσσα ονομάζουμε ηφαίστειο.

Στην Ελλάδα τα ενεργά ηφαίστεια είναι διατεταγμένα σε ένα τόξο (Ελληνικό Ηφαιστειακό Τόξο) και περιλαμβάνουν από Δυτικά προς Ανατολικά τα εξής ηφαίστεια: Σουσάκι, Μέθανα, Μήλος, Σαντορίνη, Γυαλί, Νίσυρος και Κως.

Ελαφρώς παλαιότερη και όχι πλέον ενεργή είναι η ηφαιστειότητα στα εξής μέρη: Ν. Βλυχάδες (Β. Ευβοϊκός κόλπος), Μικροθήβες (Ν. Μαγνησίας), Βόρειες Σποράδες και Αλμωπία. Εκτεταμένη ηφαιστειακή δράση στο ΒΑ Αιγαίο (Λήμνος, Λέσβος, κ.ά.) προκάλεσε την απόθεση πολλών σχηματισμών και τη δημιουργία των απολιθωμένων δασών στα νησιά αυτά.

Νότια της Κρήτης, κάτω από τη γαλάζια θάλασσα λαμβάνει χώρα η υποβύθιση της αφρικανικής πλάκας κάτω από την ευρωπαϊκή. Εκεί που λεπταίνει η αφρικανική πλάκα, το μάγμα βρίσκει την ευκαιρία και βγαίνει προς τα έξω.

Όλα τα ηφαίστεια του Αιγαίου έχουν σχήμα κώνου και έχουν αλλοιωθεί είτε από διάβρωση, όπως στη Μήλο, είτε από «καλδεροποίηση», δηλαδή έχει βυθιστεί λόγω μεγάλης έκρηξης, όπως στη Σαντορίνη. Παρόλες τις μικρές φρεατικές εκρήξεις που συμβαίνουν σε μικρό βάθος, οι επιστήμονες δεν αναμένουν μεγάλες εκρήξεις, αλλά μια αυξημένη σεισμο-ηφαιστειακή δραστηριότητα.

Η τελευταία μεγάλη έκρηξη στη Σαντορίνη συνέβη περίπου το 1.630 π.Χ. και δημιούργησε τη μεγάλη καλδέρα στο κέντρο του νησιωτικού συγκροτήματος. Ακολούθησαν άλλες μικρότερης κλίμακας εκρήξεις, μεταβάλλοντας σε μικρό βαθμό το τοπίο, με τελευταίες το 1939-41 και το 1950. Έχει τη μεγαλύτερη καλντέρα όλου του κόσμου με ύψος 300 m και διάμετρο 11 km.

Σήμερα, πιο επικίνδυνο θεωρείται το υποθαλάσσιο ηφαίστειο «Κολούμπος» ανοικτά του ΒΑ άκρου της Σαντορίνης αφού η δραστηριότητά του ήταν κατά το παρελθόν καταστροφική. Πριν από 350 χρόνια, είχαν πεθάνει 70 κάτοικοι και 1.000 ζώα στο νησί, όχι όμως από την έκρηξη, αλλά από τα αόρατα, άοσμα δηλητηριώδη αέρια, που εκλύονταν από το ηφαίστειο επί έξι μήνες.

Το ηφαίστειο της Νισύρου αποτελείται από μία μεγάλη καλδέρα μέσα στην οποία υπάρχουν 5 μικρότεροι κρατήρες. Διαθέτει μια από τις μεγαλύτερες καλδέρες στο κόσμο, με ύψος 650 m και διαμέτρου 3000m.

Στο Σουσάκι, κοντά στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας κρύβεται ένα ηφαίστειο, ύψους 180 μ και, με τελευταία ηφαιστειακή δραστηριότητα στην περιοχή έγινε πριν από 2,7 εκατ. χρόνια. Ωστόσο υπάρχει ακόμα και σήμερα εντονότατη μεταηφαιστειακή δραστηριότητα με εκπομπή θερμών αερίων, κυρίως διοξειδίου του άνθρακα, μεθανίου και υδροθείου. Η αποσάρθρωση από τα αέρια προκαλεί εντυπωσιακούς σχηματισμούς ενώ πολλά ζώα της περιοχής έχουν ψοφήσει από τα δηλητηριώδη αέρια. Οι θερμές πηγές στο Λουτράκι συνδέονται με το μαγματικό θάλαμο του Σουσακίου.